Қаржы нарығының сарапшылары 90 күннен асқан мерзімі өткен берешегі бар қарыз алушылардың санының артуына байланысты қазақстандықтарға берешекті реттеу, қарызды азайту немесе оны толық есептен шығару сұрақтары бойынша өз қызметтерін ұсынатын делдалдардың хабарландыруының саны артып келе жатқанын атап өтті.
2023 жылғы 1 қыркүйектегі жағдай бойынша Қазақстандағы қарыз алушылардың саны 905 мың болған, оның ішінде 203 мың жеке тұлға банктік сектордың клиенттері болса, ал 702 мың қарыз алушы қарызды микроқаржылық ұйымдардан алған. Бұл ретте ҚР парламент мәжілісінде келтірілген деректер бойынша коллекторлық агенттіктерге берілген қарыз алушылардың саны 880 мыңнан асқан, ал олардың жиынтық қарыз сомасы 325 млрд. теңгеге жеткен. Түрлі себептер бойынша мұндай мерзімі өткен қарыздар қайта құрылымданбаған.
Қазақстанның ұлттық коллекторлар палатасының төрағасы Назгүл Естеусизованың сөзіне сүйенсек, қарыз алушылардың үлкен саны «делдалдық» деп аталатын теріс құбылыстың пайда болуына алып келген. Түрлі «қаржылық кеңесшілер», «көпжылғы жұмыс тәжірибесі бар заңгерлер» және «көмекшілер» қарыз алушыларға белгілі сыйақы үшін кез келген қиындықтарды шешуге уәде береді. Мысалы, делдалдардың әлеуметтік желілердегі қызметтерінің жарнамасында «кез келген сомаға кредитті алуға», «проблемалық кредиттік тарихты жоюға» және тіпті «ағымдағы кредиттерді толық есептен шығаруға» көмектесеміз делінген. Мұндай «жалған кеңесшілер» шын мәнінде алаяқтар болуы мүмкін және олар ештеңе істей алмайды, ал қарыз алушы ақшасын жоғалтып, одан да көп қаржылық қиындықтарға ұшырауы мүмкін.
Н. Естеусизова ханымның пікірінше, мерзімі өткен берешегі бар кез келген қарыз алушы проблеманы шешудің ең үздік тәсілі – банктің өзімен немесе қарызы берілген коллекторлық агенттіккпен, байланыста болу.
«Өкінішке орай, қазіргі таңда сыйақы үшін берешекпен байланысты кез келген сұрақты шешуге көмектесуге дайынмен деген делдалдардың жарнамалары көп және қарыз алушылар оларға жүгінеді. Адамдар уақытын және ақшасын жоғалтады, ал оларға бар болғаны коллекторлық агенттікпен хабарласып, оларды ойландыратын сұрақтарды талқылау жеткілікті. Бұған қоса қарыз алушылар Қазақстанның ұлттық коллекторлар палатасына жүгіне алады. Біздің қызметтеріміз тегін және біз қарызбен байланысты ситуацияларды тиісті түрде шешуге тырысамыз» - деді Естеусизова ханым.
Сарапшылар 2017 жылы қабылданған коллекторлық агенттіктер туралы ағымдағы заңда коллекторлардың қызметіне қатысты сұрақтар нақты анықталғандығын, берешек сұрағын реттеудің басқа заңды тәсілдері көрсетілгендігін атап айтады. Қарыз алушылар қарызды сотқа дейінгі тәртіпте қайта құрылымдау, немесе сот арқылы шешу секілді құралдар бар екендігін ескеруі тиіс.
«Коллекторлармен жұмыс істеу керек, себебі біз қарызды сотқа дейінгі реттеудің тәсілі туралы айтып отырмыз. Олай болмаған жағдайда, кредиторлар сот органдарына жүгінуге мәжбүрлі болады. Осылайша қарызгердің шығындары артады, себебі ол мемлекеттік баж салығын және сот арқылы реттеумен байланысты басқа шығындарды төлеуге міндетті болады. Бұл ретте қарызды бәрбір төлеуге тура келеді» - деді Назгүл ханым.
Мұндай пікірді Алматы қ. тұрғыны Дәулет К. растайды. Ол жұмысынан айырылып, өзінің 2 тұтынушылық кредиті бойынша төлемді кестеге сәйкес өтей алмаған және коллекторлардың сұрақтарына тұрақты негізде жауап беруге мәжбүр болған. Әлеуметтік желілердің бірінде мұндай сұрақтарды шешу бойынша «сарапшының» жарнамасын көріп, оған кредитті толық өтеуге көмегі үшін 72 мың теңге алдын ала берген. Соңында «делдал» ақшаны алып жоқ болып кеткен, ал Дәулеттің қарызы әлі күнге дейін өтелмеген.
«Соншалықты аңқау болғаныма өкінемін. Біреу менің деректерім бойынша банктер мен коллекторлардың деректер базасынан қарыздарымды жояды дегенге сенгенім қате болған. Енді мен ай сайын кредиттерімді коллекторлық агенттік бекіткен жаңа кесте бойынша төлеп жатырмын. Агенттіктердің жұмысы өте маңызды және бізбен жұмыс істеу барысында икемділік танытып, жиі хабарласады. Шыдамды болып, қоңырауларына жауап беру қажет екендігін түсіну маңызды. Болашақта алаяқтардың «қармағына» түспеуге тырысамын, өз сабағымды алдым.» - деп сөзін тұжырымдады Дәулет.
Коллекторлар қарызгерге көмектесуге дайын, оңтайлы өтеу тәсілдері мен мерзімін анықтауға өз септігін тигізеді. Кейбір жағдайларда қарызды сатып алумен айналысатын агенттіктер негізгі қарыз бойынша пайыздарды есептен шығара алады. Ол үшін қарыз алушы берешекпен байланысты сұрақты шешуге өзі де қызығушылық танытуы қажет екендігін Қазақстанның ұлттық коллекторлар палатасының төрағасы атап өтті.
«Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес берешекті өтеу сұрағын қарыз алушының өзі, банк немесе банк қарыз алушының берешегін берген коллекторлық агенттік реттеуі маңызды. Заң бойынша делдалдар бұл үдеріске қатыспайды. Біз Қазақстанның ұлттық коллекторлар палатасы ретінде қарыз алушыларға кез келген консультациялық көмек көрсетуге, өтеу кестесін әзірлеуге дайынбыз. Нәтижесінде адамдар заманауи цифрлық әлемде қаржылық қызметтердің барлық түрлеріне қол жеткізу мүмкіндігіне ие болады» - деді Назгүл ханым.
«Қазақстанның ұлттық коллекторлар палатасы» Заңды тұлғалардың қоғамдастығы 2018 жылы құрылған және коммерциялық емес ұйым болып табылады. Оның негізгі міндеті – коллекторлық қызметтердің өркениетті нарығын дамыту және коллекторлармен өзара әрекеттесу кезіндегі қарыз алушылардың құқықтарын қорғау, оның ішінде мерзімі өткен берешекпен байланысты сұрақтарды сотқа дейінгі реттеу кезінде қарыз алушыларға көмек көрсету.
«Третий лишний» или почему для урегулирования задолженности посредники не нужны
Эксперты финансового рынка отмечают, что по мере роста числа заемщиков с просроченной задолженностью свыше 90 дней, растет и число объявлений со стороны многочисленных посредников, предлагающих казахстанцам свои услуги в урегулировании задолженности, уменьшении долга или даже его полного списания.
По данным депутата Мажилиса Парламента РК Берика Бейсенгалиева, озвученным на заседании палаты в октябре, по состоянию на 1 сентября 2023 г. в Казахстане числилось 905 тыс. заемщиков физических лиц. Из них 203 тыс. являлись заемщиками банковского сектора и 702 тыс. заемщиками микрофинансовых организаций. При этом количество заемщиков чей долг был передан в коллекторские агентства превысило 880 тыс., а их суммарный долг достиг 325 млрд тенге. Как правило, подавляющее число таких просроченных займов по разным причинам остается не реструктуризированным.
Как рассказала председатель Национальной палаты коллекторов Казахстана Назгуль Естеусизова, наличие большого числа должников стало причиной появления и такого негативного явления как «посредничество». Различного рода «финансовые консультанты», «юристы с многолетним опытом» и просто «помогайки» обещают заемщикам решить любые их трудности за определенную плату. К примеру, в рекламе услуг таких посредников в социальных сетях зачастую речь идет о содействии в «получении кредита на любую сумму», «удалении проблемной кредитной истории» и даже «полном списании текущих кредитов». Разумеется, ничего из обещанного псевдо-консультанты, а по сути, мошенники, сделать не могут и единственно, что гарантированно получит заемщик – это потерю денег и еще больше финансовых трудностей.
По мнению Н. Естеусизовой наиболее правильным решением для любого заемщика, оказавшегося в ситуации просрочки, будет не избегать контакта с банком или коллекторским агентством, если проблемный кредит уже передан туда.
«Объявлений рекламирующих услуги посредников способных решить любой вопрос с задолженностью за вознаграждение сегодня много и к сожалению заемщики попадаются на эту уловку. Люди теряют время, деньги, тогда как единственное, что действительно нужно – это быть на связи с коллекторским агентством и открыто обсуждать те вопросы, которые вас беспокоят. Также они могут обратиться в Национальную палату коллекторов Казахстана. Наши услуги бесплатные и мы заинтересованы в том, чтобы ситуация с долгом разрешилась наиболее выгодным для всех образом», - говорит Н. Естеусизова.
Как отмечает эксперт, действующий закон о коллекторских агентствах, принятый в 2017 году, предельно четко регламентирует вопросы, касающиеся деятельности коллекторов и никаких других законных способов урегулировать вопросы задолженности, кроме реструктуризации долга в досудебном порядке или в ходе судебного разбирательства сегодня просто не существует.
«С коллекторами нужно взаимодействовать, поскольку речь идет о досудебном урегулировании. В противном случае, кредиторы будут вынуждены будут обратиться в судебные органы, что лишь увеличит расходы должника ввиду необходимости оплатить неизбежную госпошлину и другие расходы, связанные с судебным разбирательством. При этом все равно погашать долг придется», - отмечает она.
Это подтверждает и история алматинца Даулета К., который потеряв работу не смог погашать два своих потребительских кредита по графику и столкнулся с необходимостью регулярно отвечать на звонки коллекторов. Увидев в одной их соцсетей рекламу от «эксперта» по решению подобных вопросов, он передал ему 72 тыс. тенге в качестве оплаты содействия в полном погашении кредита. В итоге «псевдо-эксперт» с деньгами исчез, а долг по кредиту Даулет погашает до сих пор.
«Очень жалею о своей наивности. Это было просто глупо думать, что кто-то вот так возьмет и удалит из базы данных банков и коллекторов мои долги. Теперь я ежемесячно погашаю свои кредиты по новому графику, который мы утвердили с коллекторским агентством. Они, кстати, неплохие ребята, это работа у них такая. Со мной они всегда говорили очень вежливо, но звонили часто и это всегда были разные люди. Сейчас я понимаю, что просто нужно было запастить терпением и спокойно отвечать на звонки. Что касается мошенников, то во второй раз на эту удочку не попадусь. Свой урок я выучил», - говорит Даулет.
Как правило, коллекторы готовы помочь должнику и могут, как минимум, определить оптимальные способ и сроки погашения. В некоторых случаях, те агентства, которые занимаются выкупом долга, могут даже списать проценты по основному долгу, однако, чтобы это произошло заемщик должен продемонстрировать стремление к разрешению вопроса задолженности и со своей стороны, говорит председатель Нацпалаты коллекторов.
«Важно понимать, что согласно законодательства Республики Казахстан урегулировать вопрос погашения задолженности могут лишь сам заемщик и банк либо коллекторское агентство, которому банк передал долг заемщика. Участие посредников законом не предусмотрено. Как Национальная палата коллекторов страны мы готовы оказывать заемщикам любую консультационную помощь, чтобы они могли выйти на график и погасить долг. В итоге, люди вновь смогут получить доступ ко всем видам финансовым услугам, которые в современном цифровом мире просто необходимы», - подчеркивает Н. Естеусизова.
Объединение юридических лиц «Национальная палата коллекторов Казахстана» была образована в 2018 году и является некоммерческой организацией. Своей основной задачей Палата видит развитие цивилизованного рынка коллекторских услуг и защиты прав заемщиков при взаимодействии с коллекторами, в том числе путем содействия заемщикам при досудебном урегулировании вопросов, связанных с просроченной задолженностью.
